केही वर्षअघिसम्म नेपालको सेयर बजारका लगानीकर्ता नेपाल स्टक एक्सचेन्जको प्रांगण उभिएर ब्रोकरलाई सेयर किनबेचको अर्डर गर्थे ।
अहिले लगानीकर्ता स्टक ब्रोकरको कार्यालय गएर खरिद विक्रीका लागि अर्डर दिन्छन् । ब्रोकर र तिनका प्रतिनिधिले किनबेच गरिदिन्छन् ।
अनलाइन कारोबार सुरु भएपछि लगानीकर्ता आफ्नो एकाउन्ट खोल्न स्टक ब्रोकरको कार्यालय जान्छन् । त्यसपछि घरमै बसेर वा विश्वको जुनसुकै कुनामा पुगेर पनि सेयर किनवेच गर्छन् । पैसा अनलाइनबाटै ब्रोकरको एकाउन्टमा सार्न सक्छन् ।
............................................................................
नेपालमा सेयरको यस्तो अनलाइन किनबेच सुरु हुने कहिले ? यसको उत्तर सेयर बजारको नियामक निकाय धितोपत्र बोर्डले दिएको छैन । तर, केही समयअघि काभ्रेमा आयोजित एक कार्यक्रममा धितोपत्र बोर्डका अध्यक्ष डा.रेवतबहादुर कार्कीले सेयरको अनलाइन कारोबार सुरु गर्नुपर्ने आवश्यकता दर्शाएका थिए ।
केही साताअघि नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थाले दिने लाभांश लगानीकर्ताको बैंक खातामा जम्मा गर्न निर्देशन जारी गरेको छ । साधारण सेयरका लागि आवेदन गर्दा फर्ममा लगानीकर्ताले उल्लेख गरेको बैंक खातामार्फत पैसा फिर्ता गर्नुपर्ने नयाँ व्यवस्था पनि गरिएको छ । बोर्डले पनि सबै सूचीकृत कम्पनीका लागि यस्तो निर्देशन जारी गरेको छ ।
लगानीकर्ताका लागि झट्ट सुन्दा यो धेरै राम्रो अभ्यास हो । तर सेयरको अनलाइन कारोबार सुरु हुने हो भने लगानीकर्ताले स्टक ब्रोकरेज कम्पनीमा आफ्नो एकाउन्ट खोलेपछि त्यसमा नै यस्तो रकम जम्मा हुने गर्छ । यसका लागि यस्तो अलग्गै निर्देशन आवश्यक पर्दैन ।
कम्पनीबाट आएको लाभांश र हकप्रद सेयर सोझै लगानीकर्ताको खातामा आउँछ । लगानीकर्ताले तिर्नुपर्ने पैसा पनि ब्रोकर एकाउन्टमार्फत् नै कम्पनीलाई बुझाउन सकिन्छ । अनलाइन काराबार सुरु भएपछि सेयर किन्ने लगानीकर्ताले सबै काम स्टक ब्रोकरेज कम्पनीमार्फत गर्ने हुन्छ । अहिलेजस्तो कहिले डिम्याट एकाउन्ट खोल्न एकातिर जानुपर्ने कहिले लाभांश लिन अर्कोतिर धाउनुपर्ने झन्झटबाट लगानीकर्ताले मुक्ति पाउनेछन् ।
नेपालको सेयर बजारमा अनलाइन काराबार सुरु भएपछि मात्रै यो विश्व अर्थतन्त्रसँग जोडिन पुग्नेछ । अहिले त नेपालको सेयर बजार विश्व अर्थतन्त्रसँग जोडिएकै छैन । विश्वमा जेसुकै भएपनि नेपालको सेयर बजारलाई असर गर्दैन । युरोपियन युनियनबाट अलग हुने बेलायती जनमत संग्रहको निर्णयलगत्तै विश्वभरका सेयर बजार ओरालो लागे । नेपालको सेयर बजारलाई केही असर गरेन । यसको मुख्य कारण नेपालको सेयर बजार विश्व अर्थतन्त्रसँग नजोडिनु नै हो ।
विश्व अर्थतन्त्रसँग नेपालको सेयर बजारलाई जोड्न अनलाइन काराबारसँगै विदेशी लगानीको ‘इन एन्ड आउट’ (भित्रिने र बाहिरिने) प्रक्रिया पनि सरल हुनुपर्छ । अहिलेसम्म नेपालमा विदेशी लगानी गर्न जति सजिलो छ विदेशी मुद्रा नेपाल बाहिर लग्न त्यति नै अप्ठेरो छ । यस्तो अवस्थाले नेपाली अर्थतन्त्र नै विश्व अर्थतन्त्रसँग एकाकार हुनसकेको छैन । नेपालको अर्थतन्त्र र सेयर बजारलाई चलायमान बनाउन विदेशी लगानी सम्बन्धी अहिलेको व्यवस्था संशोधन आवश्यक छ ।
नेपालमा पैसा पठाएजस्तै फिर्ता गर्न पनि सजिलो हुने र सेयरको अनलाइन कारोबार सुरु हुने हो भने विश्वभर छरिएका धेरै नेपालीको लगानी ह्वात्तै बढ्नेछ ।
छिन छिनमा कम्प्युटरमा बसेर सेयर किनबेच गर्नेछन् भने आवश्यक पैसा नेपालको बैंक एकाउन्टमा जम्मा गर्नेछन् । तर यसका लागि चाहिएको बखत पैसा ल्याउन सक्ने व्यवस्था पनि अत्यावश्यक हुन्छ ।
अनलाइन कारोबार सुरु भएपछिमात्रै नेपालको सेयर बजार विश्व बजारसरह आधुनिक पनि हुनेछ । अहिले स्टक ब्रोकर कम्पनीमा लगानीकर्ता उपस्थित भएर खरिदविक्रीका लागि लिखित आदेश दिनुपर्छ । अनलाइन कारोबारले यस्तो अवस्था अन्त्य गर्नेछ । घर वा विश्वको कुनै पनि ठाउँमा बसेर नेपालको सेयर किनवेच गर्ने सुविधा अनलाइन कारोबारले उपलव्ध गराउनेछ ।
स्टक ब्रोकरेज कम्पनीले नै आफ्नो वेबसाइटमा सबै कम्पनीका सबै सूचना उपलब्ध गराउनुपर्नेछ । सबै कम्पनीको नाफा, नोक्सान, लाभांश, विगतको सेयर मूल्य, विश्व अर्थतन्त्रका समाचार र विश्लेषण पनि स्टक ब्रोकरेज कम्पनीको वेबसाइटमा लगानीकर्तालाई उपलब्ध गराउनुपर्ने हुन्छ । नेपालको राजनीति, अर्थतन्त्रका सवै सूचना ब्रोकर कम्पनीमार्फत् लगानीकर्तालाई उपलब्ध हुनेछ ।
अनलाइन कारोबारले नै लगानीकर्तालाई नम्बरसहितको परिचयपत्र उपलब्ध गराउनेछ । अनलाइन कारोवार सुरु भएपछि लगानीकर्ता अहिलेजस्तो ब्रोकरेज कम्पनीमा उपस्थित भएर अनावश्यक हल्ला फिँजाउन सक्नेछैनन् । अहिले त सबै लगानीकर्ताबीच अनावश्यक हल्ला फैलाउन सजिलो छ । सेयरको अनलाइन कारोवार सुरु भएपछि लगानीकर्ताबीच आपसमा भेटघाट नै हुँदैन । भेटघाट नै नभएपछि अनावश्यक हल्ला फैलाउन पनि असजिलो हुनेछ ।
अनलाइन कारोबार सरकारी स्वामित्वको नेपाल स्टक एक्सचेन्जले सुरु गर्ने लक्षणै देखिंँदैन । यसका लागि आधुनिक स्टक एक्सचेन्ज स्थापना गर्नुपर्छ । निजी क्षेत्रको स्वामित्वमा आधुनिक स्टक एक्सचेन्ज स्थापना र कारोवार सुरु भएपछि बरु सरकारी स्वामित्वको एक्सचेन्जँसग मर्ज गरे हुन्छ । यसका लागि आवश्यक काम अगाडि बढाउने भने धितोपत्र बोर्डले नै हो ।
अहिले बजारमा सेयर मूल्य घटाउन र बढाउन विभिन्नरूपमा लबिङ हुनेगरेको छ । एक वर्षको अवधिमा नेपाली सेयरको इन्डेक्स डबल भएर केही करेक्सन भएको छ । यसमा थोरै करेक्सन हुँदा नियामक निकाय बोर्डको आलोचना गर्दै बजारमा मूल्य बढाउन लगानीकर्ताले दबाब दिए । सेयरको मूल्य बढाउन अर्थमन्त्रीको चाकरीमा धाउने प्रवृत्ति पनि दोहोरियो ।
यसो गर्नु बजारलाई प्राकृतिकरूपमा अगाडि बढाउन नदिनु हो । बजारलाई कुनै नियन्त्रण र हस्तक्षेपविना अगाडि बढाउने हो भने यस्ता प्रवृत्ति लगानीकर्ताले त्याग्नुपर्छ । सेयर बजारको मुख्य आकर्षण नै यसको उतारचढाव हो । बजार उसको नियमअनुरूप नै चल्छ । यसलाई नियन्त्रणमा लिने प्रयास लगानीकर्ताले गर्नुहुँदैन ।
बजार १,८८१ को उच्च तहमा पुगेको धितोपत्र बोर्डकै नीतिले हो । बोर्डले सेयर किनेको रसिदका आधारमा कर्जा उपलब्ध गराउनेसँगै वाणिज्य बैंकहरूमार्फत् म्युचुअल फन्ड स्थापना गर्न सकिने व्यवस्था गरेपछि बजार यो उचाइमा पुगेको हो ।
तर अहिले बजार विकासको एजेन्डामा नगई लगानीकर्ता मूल्य बढाउने अन्य विकल्पमा लागेका छन् । अहिलेको यो रवैयाले नेपालमा सेयर बजारको विकास पनि हुँदैन र बजार माथि उक्लिन पनि कठिन हुनेछ । बजार त दीर्घकालमा बढ्ने नै हो । यसमा कुनै शंका छैन । तर छोटो अवधिमा सेयरको मूल्यलाई धेरै माथि लैजाने कोसिस गर्दा यो झन् तल आउन सक्छ भन्ने वास्तविकतालाई लगानीकर्ताले भुल्नु हुँदैन ।
केही उतार चढाव देखिनु सकारात्मकै हो । सधैँ बढाउने वा घटाउने पक्षमा मात्रै देखिने प्रवृत्तिले अहिलेको सेयर बजारमा नयाँ र साना लगानीकर्ता जोखिममा परेका छन् । हुन त यसपटक केही करेक्सनसहित बजार अगाडि बढेको छ । तर निरन्तर बढ्नुमात्रै पर्छ भन्ने प्रवृत्तिमा नयाँ लगानीकर्ता डुब्ने जोखिम अधिक छ ।
अब बजारलाई स्वस्थ्यरूपमा अगाडि बढाउन र अप्राकृतिक नियन्त्रण खोज्ने कार्यलाई निरुत्साहित गर्न नेपाली सेयर बजार अनलाइन कारोवारमा प्रवेश गर्नुपर्छ । विदेशी लगानी भित्रिने र बाहिरिने कार्य सहज हुनुपर्छ । अनि बजार वास्तवमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरको हुनेछ । अहिलेको नेपाली सेयर बजार त राजनीतिकरूपमा विश्वबाट अलग बसेको उत्तर कोरियाजस्तै हो । विश्व अर्थतन्त्रसँग नेपाली सेयर बजार नजोडेर ‘अलग टापु’ का रूपमा नराख्ने उपाय अनलाइन कारोबार र सहज वैदेशिक लगानी नीति नै हो । इच्छा गर्ने हो भने अनलाइन कारोबार सुरु गर्न धेरै समय लाग्दैन । अनलाइन कारोबारबाट सेयर बजार इन्डेक्स लगानीकर्ताले चाहेजस्तै ५००० भन्दा माथि जानेछ ।
